اوراق اختیار فروش تبعی یکی از انواع ابزار مشتقه است، همانطور که میدانید ابزار مشتقه هم زیرمجموعه اوراق بهادار محسوب میشود. لازم به یادآوری است ابزار مشتقه اوراقی است با هدف کاهش ریسک و به طبع کاهش ضرر در معاملات که امروزه طرفداران زیادی دارد و هم در بازارهای مالی و هم بازارهای محصول کاربرد دارد. در این مقاله به اختصاص درباره این اوراق میپردازیم. با ما همراه باشید تا به گوشهای از علل محبوبیت این اوراق پی ببرید!
در ابتدا خوب است از کل به جز با این مجموعه آشنا شویم:
تعریف اوراق بهادار و اوراق مشتقه
اوراق بهادار، اوراق مالی هستند که قابل خرید و فروش هستند و انواعی دارند: اوراق صاحبان سهام، اوراق مشتقه و اوراق بدهی. اوراق مشتقه همانطور که گفته شد زیرمجموعه اوراق بهادار است با این مزیت که ریسک کمتری برای معامله میطلبد و قرارداد ایمنتری برای افرادی است که میخواهند از ضرر قابلتوجه در امان باشند.
انواع اوراق مشتقه
اوراق مشتقه به 4 نوع تقسیم میشود که هر یک در یکی از بازار بورس یا بازار فرابورس (OTC) فعالیت میکنند. این انواع به شرح زیر هستند:
1. قراردادهای آتی:
همانطور که از نامش پیداست این قراردادها با وضعیت اقتصادی کنونی و تعیین شده بسته میشود اما در آینده اجرا خواهد شد. روی این نوع قرارداد مقررات خاص حاکم است و تحت نظارت سازمان بورس (بورس دارای مکان فیزیکی است) است. ریسک بالایی به نسبت اوراق مشتقه دارد زیرا در بازار احتمال نوسان قیمت وجود دارد اما در عین حال منافعی دارد که بخصوص در بازار محصول به نفع فروشنده است هرچند قیمتها افزایش پیدا کرده باشد؛ از این نظر که فروشنده حداقل از پیش این اطمینان را دارد که درگیر مشکلات عرضه و تقاضا نخواهد شد و تمامی محصولاتش خریداری میشود در ضمن احتمال افزایش قیمت محصول از کاهش آن بیشتر است.
2. قراردادهای انتقال:
مانند مورد قبلی است با این تفاوت مشهود که بازار این نوع قرارداد از نوع خارج بورس است و علاوه بر اینکه بصورت آنلاین بررسی میشود و پشتیبانی مطمئنی ندارد واسطه ای برای جوش خوردن قرارداد در دست نیست و لازم است با طرف مقابل به صورت فردی آشنایی کافی داشته باشید تا بتوانید برای بستن قرارداد اطمینان کنید که خود چالشی استرسزا است.
3. قراردادهای اختیار فروش تبعی:
در ادامه به طور کلیتری به آن پرداخته خواهد شد.
4. قراردادهای معاوضه (سوآپ):
ریشه این قرارداد شاید به دوران خیلی قبلتر از صنعتی شدن با عنوان مبادله کالا به کالا برگردد، اما اکنون هر دو طرف به جای استفاده از بازار محصول میتوانند از بازار مالی هم بنا بر یک متغییر تصادفی قرارداد معاوضه انجام دهند. در قراردادهای دیگر دو طرف فروشنده و خریدار هستند ولی در این نوع از نرخ ثابت و نرخ شناور استفاده میشود. این قرارداد خیلی بین مردم محبوبیت ندارد و بیشتر مورد استفاده سهامداران خیلی بزرگتر مثل بانکها است زیرا انقدر سرمایه دارند که ریسک بالای این قراردادها ورشکست نشوند.
قراردادهای اختیار فروش تبعی
به دلیل پیچیدگی این نوع قرارداد ترجیح دادیم با مثالی آن را برای شما شفافتر سازیم. در ابتدا باید بدانید این قرارداد در بین مردم بهطور عامیانه به عنوان بیمه سهام شناخته میشود چرا که در نوسانات اقتصادی زیادی که همیشه اشخاص را برای خرید سهام دچار تردید میکند کاری شبیه به بیمه انجام میدهد و رغبت خریداران بازار مالی را برای خرید سهام شرکتهای در معرض ریسک افزایش میدهد.
در بورس 2 نتیجه کلی وجود دارد:
1. سود کنید یا نه سود کنید نه ضرر
2. ضرر کنید.
همانطور که بالاتر گفته شد به دلیل ترس از نوسانات اقتصادی قرارداد اختیار فروش تبعی شبیه به بیمه عمل میکند، مثل بیمهای که به هر عنوانی پرداخت میکنید شما نیز این اوراق را برای جبران خسارت روز مبادا خریداری میکنید، حال اگر ضرر نکنید این اوراق بلااستفاده خواهند شد و هزینه خریداری آن جبران ناپذیر است که البته در مقابل سودی که شما بردید به چشم نخواهد آمد.
در صورتی که ضرر کنید با استفاده از این اوراق با قیمتی که شرکت مقابل تعیین کرده بود میتوانید به نقدینگی رسیده و ضرر را کم کنید. بعنوان مثال 100 سهم با قیمت هر سهم 400 تومان خریداری کردهاید اما ظاهرا قیمت سهام این شرکت به سمت افت و ورشکستگی پیش میرود پس برای اینکه اعتماد شما را نگهدارد اوراق فروش تبعی را در مدت زمان مشخص در دسترس خرید سهامداران قرار میدهد مثلا برای هر سهم 450 تومان در مدت 9 ماه.
در صورتی که شرکت به سمت سوددهی برود و مبلغ سهام از 450 تومان فراتر رود شما حاضر نمیشوید سهم خود را کمتر بفروشید پس این اوراق شما بی استفاده میشوند. اما اگر شرکت ورشکسته شود میتوانید با فروش این اوراق با مبلغ تعیین شده 450 تومان همچنان سود داشته باشید، درست است که این سود آن سودی نیست که شما سرمایهگذاریتان را بر پایهاش برنامهریزی کرده بودید اما حداقل ضرری هم ندارد.
قوانین خرید
- حتما باید شخص مالک سهام برای خرید این اوراق اقدام کند و به هیچ شخص دیگری بهعنوان واسطه و حتی اعضا خانواده این اوراق فروخته نمیشوند.
- به هر تعداد اوراقی که میخواهید نمیتوانید خریداری کنید! بلکه تعداد آن را فروشندگان اوراق تعیین میکنند. نمیتوانید بیشتر از سهم خود اوراق خریداری کنید چون در این صورت مقادیر باقیمانده غیرمجاز و بلااستفاده هستند و تنها مبلغی که برای خرید آنها هزینه کردید را ضرر میکنید.
- اگر تعداد سهم شما از مقداری که فروشنده تعیین کرده است تجاوز کند شما بخاطر اینکه سهم بیشتری دارید مجاز به خرید بیشتر نخواهید شد.
- اگر تعداد اوراق اختیار فروش تبعی قابل خرید به اندازه یا بیشتر از تهداد سهام شما بود و شما به اندازه سهام خود اوراق خریداری کردید، در صورتی که تا پایان مهلت اعمال اوراق اختیار شما مقداری از سهام خود را به فرد دیگری واگذار کنید تعداد اوراق بیشتر از حد سهام باقی مانده غیرمجاز و بلااستفاده خواهد شد.
- در مورد قبل شما با واگذار کردن بخشی از سهم خود به فرد دیگر مجاز به فروش اوراق مربوط به سهم را به شخص ثالث نخواهید داشت.
- در اوراق اختیار فروش تبعی مهلتی تعیین شده است که اگر از تاریخ آن بگذرد ارزش اوراق باطل میشود و هیچ مبلغی بابت آن نمیتوانید طلب کنید. حتما به مهلت اوراق توجه کنید، شما تنها تا سررسید آن تاریخ قادر به اعمال اوراق هستید.
- شما قادر به اعمال اوراق تا زمان تعیین شده هستید اما قادر به استفاده دیگری از آنها نیستید: توجه کنید که این دو جمله مفهوم یکسانی ندارند. شما نه به سهامداران دیگر و نه به خود عرضهکننده نمیتوانید اوراق را بفروشید.
- وقتی اوراق خود را اعمال کردید، شرکت هدف تا مهلت زمانی خاصی باید مبلغ تعیین شده را به شما بپردازد در غیر اینصورت طق فرمول قانونی همان شرکت مشمول جریمه خواهد شد و مبلغ این جریمه نیز به حساب شما افزوده میشود.
- تحویل مبلغ تعیین شده در اوراق از سمت شرکت مربوطه به دست سهامدار با شرایط مختلفی صورت میگیرد اما در اکثر قوانین باید حضوری و مبلغ به صورت نقدی به فرد مالک سهام تقدیم گردد.
- در صورتی که مهلت پایان اوراق بگذرد و شما در حالت سود یا نه سود نه زیان باشید بطور اتوماتیک اوراق بی ارزش میشوند و نیازی نیست شخصا اقدام کنید.
- اعلامیه آگاهی فروش اوراق اختیار فروش تبعی حداکثر تا یک روز قبل از در دسترس قرار گرفتن اطلاعرسانی میشود و دارای سررسید خاص است که در صورت گذشتن تاریخ آن قادر به تهیه این اوراق نخواهید شد.
پاسخ به چند سوال رایج درباره اوراق اختیار فروش تبعی
1.آیا از وقت خریداری شدن اوراق اختیار فروش تبعی تا قبل از پایان مهلت هر زمان که سهامدار اراده کند میتواند آنها را اعمال کند؟
جواب: این یکی از باورهای اشتباه رایج درباره این اوراق است. در اصل شرکت عرضه قصد دارد شما را ترغیب کند که با بیمه خود تا مهلت تعیین شده به آن فرصت پیشرفت بدهید، تا سررسید مهلت استفاده نمیتوانید این اوراق را اعمال کنید. برای مثال اگر مهلت اوراق 6 ماه تعیین شده است سررسید آن در اواخر این مدت است و مهلت پایان هم به وضوح اعلام میشود.
2. آیا میتوان اوراق اختیار فروش تبعی را قبل از خرید خود سهم خریداری کرد؟
در جواب این سوال را پاسخ بدهید، آیا شما میتوانید ماشینی را که هنوز خریداری نکردهاید بیمه کنید؟ همان روز که اقدام به خرید این اوراق میکنید به طور سیستمی تعداد سهام و اوراق شما چک خواهند شد در صورتی که سهامی نداشته باشید تنها ضرر مالی خرید را تجربه خواهید کرد اما یک استثنا در میان است: اگر خرید سهام تا پایان همان روز بهطور کامل انجام گیرد خرید اوراق نیز موفقیتآمیز خواهد بود.
3. در صورتی که اوراق بیشتر از مجاز را خریداری کنیم یا فردی بدون داشتن سهام اوراق بخرد، هزینه آن کجا میرود؟
جواب: با توجه به اینکه هر عرضهکننده مقدار ثابتی اوراق را در دسترس قرار میدهد با این کار افراد شاید افراد دیگری مشمول تمام حق خود برای خرید به اندازه سهم خود نشوند پس این مبلغ بعنوان خسارت به عرضهکننده تعلق میگیرد.
اطلاعیه فروش
موارد مهمی هست که عرضهکننده حتما باید در اطلاعیه درج کند از جمله:
- کل حجم عرضه فروش اوراق
- حداقل حجمی که روزانه در دسترس قرار میگیرد: در صورتی که سهم موردنظر شما برای خرید بالاتر از این سقف باشد باید برای تکمیل خرید روز دیگری مراجعه کنید این قانون اندکی به مساوات سهم خرید افراد کمک میکند که کسی صرفا بخاطر جلو بودن در این صف قادر به خرید سهم بیشتر نباشد زیرا تعداد کل اوراق میزان ثابت و مشخصی است.
- قیمت اوراق: مشخص میشود به ازای هر سهم چه مبلغی از طریق اوراق اختیار فروش تبعی میتوانید طلب کنید.
- محدودیت تعداد خرید اوراق: حتما باید قید شود زیرا تعداد اوراق بیشتر از تعداد سهم باطل هستند.
- مهلت معاملاتی: بازه چند روزه مهلت خرید اوراق است.
- تاریخ اعمال:هم قیمت و هم تاریخ بهطور واضح در همان ابتدای خرید مشخص شده است.
- سهم پایه: نام همان سهمی که این اوراق بر طبق آن در دسترس تهیه قرار گرفته است.
مزایا استفاده از این اوراق
- ضرر ناچیزی در صورت ورشکسته شدن شرکت مربوطه به سهامدار وارد میگردد.
- سهامدار میتواند به راحتی سهام خود را در صورت نارضایتی خارج نماید.
- با توجه به نوسانات قیمت در بازار، این اوراق ابزار مشتقه با کارکرد بیمهای خود ریسک سرمایهگذاری را کاهش میدهد و خیلی از شرکتها با این روش از ورشکستگی نجات پیدا کردهاند.
- ریسک بیشتر طبیعتا زمینهساز سود/ زیان بیشتر است. در این سرمایهگذاری با اینکه سود چشمگیر نیست سرمایهگذاران معاملات ایمنتری را تجربه خواهند کرد. همچنین نوسانات قیمت بازار باعث استرس سهامدار و خارج کردن سریع سرمایه از شرکتها نمیشود.
معایب استفاده از اوراق اختیار فروش تبعی:
- این اوراق مستقل نیستند و تنها در صورتی که شما دارای سهام باشید قابل استفاده هستند.
- امکان فروش آنها پس از خرید به خریدار سهامتان/ عرضهکننده وجود ندارد.
- اگر شما به سود برسید مبلغی که بابت اوراق پرداخت کردهاید به شما پس داده نخواهد شد.
- شاید تعداد اوراق عرضه شده در هر مهلت کمتر از تعداد سهم شما باشد.
- در هر روز مهلت خرید اوراق تنها تعداد مشخصی از آن را به شما میفروشند و در صورت تقاضا بیشتر شما باید در روزهای آینده مراجعه کنید.
- پس از گذشت تاریخ این اوراق عرضهکننده هیچ تعهدی نسبت به اعمال آن ندارد.
- خریداری این اوراق شاید بیمهای برای ضرر هرچه کمتر شما باشد اما تضمینکننده سودگیری شما هم نیست.
سخن آخر
بطور خلاصه اگر علاقه به سرمایهگذاری در بازار بورس هستید اما آنقدر سرمایه ندارید که از پس زیانهای چشمگیر جان سالم به در ببرید یا از استرس نوسانات اقتصادی بازار فراری هستید و میخواهید با خیال آسوده زمانی را بدون فشارصرف تفکر روی درست/ غلط بودن تصمیمتان درباره سرمایهگذاری روی سهام هدف بگذرانید ما ابزار اختیار فروش تبعی را به شما پیشنهاد میکنیم. توجه کنید که اکثر معایبی که برای این اوراق ذکر شد ناشی از بیتوجهی به تاریخ و مهلتهای تعیین شده است و در صورتی که به مفاد اطلاعیه دقت کافی را نشان دهید از مزایا این اوراق بهرهمند خواهید شد.امیدوارم این مطلب برایتان مفید واقع شده باشد.