حق تقدم سهام بندی در متن قرارداد معامله اوراق بهادار است که به سرمایه گذار این حق را می­دهد تا بتواند بدون دردسر تعدادی از اوراق سهام آینده شرکت را خریداری کند و به این ترتیب درصد مالکیت خود از شرکت را همچنان زنده نگه دارد. این حق به این دلیل به سهام­داران داده می­شود تا با گذشت زمان، ناخواسته سهام خود را از دست ندهند. در ادامه این مطلب یاد می­گیریم که حق تقدم سهام چیست و چرا برای سرمایه­گذاران حائز اهمیت است. پس اگر تازه با دنیای بورس آشنا شده­اید و هیچ شناختی از این مفهوم ندارید، پیشنهاد می­کنیم تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

فهرست عناوین مقاله:

• حق تقدم سهام چیست؟
• گواهی حق تقدم خرید سهام چیست؟
• حق تقدم سهام چه مزایایی دارد؟
• آشنایی با انواع حق تقدم سهام
• مفهوم حق تقدم استفاده نشده
• آیا می­توان حق تقدم را به سهم عادی تبدیل کرد؟
• امکان فروش حق تقدم برای سهام­داران
• میزان سودآوری حق تقدم برای سهام­داران چقدر است؟
• تفاوت حق تقدم سهام با حق اولین امتناع
• کلام آخر

حق تقدم سهام چیست؟

حق تقدم سهام (Preemptive right) این فرصت را به سهام­دار می­دهد تا قبل از اینکه سهام جدید شرکت در دسترس عموم قرار گیرد، هر بار تعداد سهام بیشتری را خریداری کند و به این ترتیب درصد مالکیت خود از سهام کل شرکت را ثابت نگه دارد. این حق صرفاً برای سرمایه ­گذاران اولیه یا سهام­داران عمده شرکت که می­خواهند در صورت افزایش سرمایه شرکت و انتشار سهام جدید بتوانند از سهم خود محافظت کنند، در قالب بند یک قرارداد ارائه شده است. البته این مسئله کاملاً بستگی به سیاست­ های خود شرکت دارد و ممکن است شرکتی این حق را برای همه سهام­داران کلان و خرد خود در نظر گیرد و آن را در اساس­نامه شرکت ذکر کند.

حق تقدم سهام دارای نماد خاصی است

پس از اینکه مجمع شرکت برگزار شد و تصمیم بر آن شد که سرمایه شرکت افزایش یابد، برای آن دسته از سهام­دارانی که تمایلی به شرکت در برنامه افزایش سرمایه ندارند، راه گریزی در نظر گرفته می­شود. در این مجمع برای آن شرکت خاص نمادی تعریف می­شود تا سرمایه­گذاران بتوانند از طریق آن، حق خود را به دیگر سرمایه­گذاران بفروشند. نماد حق تقدم با افزودن حرف فارسی «ح» به انتهای نام نماد بورسی تعریف می­شود. فرضاً برای نماد بورسی «فباهنر»، نماد حق تقدم معادل «فباهنرح» خواهد بود.

گواهی حق تقدم خرید سهام چیست؟

پس از تصویب افزایش سرمایه، سهام­داران شرکت فرمی دریافت می­کنند تحت عنوان گواهی حق تقدم خرید سهام شامل کلیه اطلاعات مربوط به افزایش سرمایه شرکت. در صورت تمایل به حفظ درصد مالکیت و شرکت در افزایش سرمایه، این فرم باید ظرف مدت دو ماه (طبق قوانین بورسی – ممکن است تمدید شود) تکمیل شده و برای شرکت ارسال گردد. طبیعی است که عدم ارسال این فرم به معنی عدم تمایل سهام­دار به شرکت در برنامه افزایش سرمایه شرکت تلقی خواهد شد.

درک بهتر حق تقدم سهام

بگذارید مثالی بزنیم. آقای رضوی صاحب یک تولیدی کفش و لباس زنجیره­ای است که در سرتاسر کشور شعبه های مختلف دارد و با چندین سهام­دار کار می­کند. فرض کنید جناب رضوی تصمیم گرفته­ که یک شعبه دیگر در جای دیگری راه اندازی کند و برای افزایش سرمایه مربوط به تامین مالی این شعبه، 1000 سهم جدید برای جذب سرمایه گذاران بیشتر منتشر کرد­ه­ است.

از آنجا که آقای رضوی مالک 51 درصد شرکت است، حق خرید 51 درصد از این سهام تازه منتشر شده را دارد که به آن حق تقدم می­گویند. آقای رضوی می­تواند پیشاپیش حق خرید سهام را از سرمایه­گذاران جدید بگیرد و این سهم را از آن خود کند؛ اما این حق به معنی تعهد او به خرید نیست. هیچ کس نمی­تواند او را مجبور کند بخشی از سرمایه تازه منتشر شده را خریداری کند و چنانچه تصمیم بگیرد از این حق استفاده نکند، این امکان برای او فراهم خواهد بود. هرچند سهم او از شرکت متناسب با سایر سرمایه­گذاران کاهش می­یابد و دیگر در راس امور شرکت نخواهد بود.

مثالی دیگر برای حق تقدم سهام

فرضاً اگر عرضه اولیه یک شرکت (IPO) شامل 100 سهم باشد و فردی 10 سهم را خریداری کند، او صاحب 10 درصد از حقوق صاحبان سهام شرکت خواهد بود. در ادامه این راه اگر شرکت پیشنهاد ثانویه 500 سهم دیگر را ارائه دهد، به سهام­داری که مشمول حق تقدم است، باید این فرصت داده شود که برای محافظت از آن 10 درصد خود، به میزان لازم سهم جدید خریداری کند. در این مثال اگر قیمت سهام در هر دو مرحله یکسان باشد، خرید 50 سهم جدید حق قانونی آن سهام­دار خواهد بود.

سرمایه­ گذاری که از این حق استفاده می­کند، 10 درصد از حقوق صاحبان سهام شرکت را برای خود حفظ می­کند. اما اگر تصمیم بگیرد که از حق تقدم استفاده نکند، همچنان 10 برگ سهم دارد که ارزش آن معادل 2 درصد سهام کل شرکت خواهد بود.

حق تقدم سهام چه مزایایی دارد؟

همان­طور که اشاره کردیم، حق تقدم بیشتر برای سرمایه­ گذاران عمده با سهم زیاد در شرکت است و مزایای این حق نیز طبیعتاً بیشتر متوجه سرمایه­ گذاران اولیه و افراد داخل شرکت خواهد بود. اما برای خود شرکت هم مزایایی دارد.

مزیت حق تقدم برای سهام­داران

• به وقت افزایش سرمایه و جذب سرمایه­ گذاران بیشتر، حق تقدم با ارجحیت دادن به مالکان فعلی شرکت، از قدرت فعلی سهام­دار و حق رای او محافظت می­کند.
• از آنجا که سهام­دار برای خرید برگه­ های جدید سهام، قیمت داخلی شرکت (احتمالاً کمتر) را می­پردازد، خرید سهام برای او سود بیشتری به همراه خواد داشت.
• در بدترین حالت، اگر قیمت سهام منتشر شده از قیمت داخلی شرکت کمتر باشد، سهام دار می­تواند سهام ممتاز را به سهام بیشتر تبدیل کند و چنین امکانی برای او وجود خواهد داشت.

مزیت حق تقدم برای شرکت­ها

حق تقدم سهام در اصل انگیزه­ای برای سرمایه‌گذاران اولیه یک پروژه جدید است، اما جالب است بدانید که برای خود شرکت مزایای بیشتری به همراه دارد.

• برای یک شرکت، فروش سهام جدید به سهام­داران فعلی از انتشار سهام در بازار بورس عمومی هزینه کمتری دارد. صدور سهام برای عموم، مستلزم پرداخت هزینه ­های مربوط به خدمات بانکی سرمایه‌گذاری است که متوجه بخش مدیریت فروش سهام شرکت خواهد بود. فروش مستقیم به سهام­داران فعلی باعث کاهش هزینه حقوق صاحبان سهام شرکت و در نتیجه کاهش هزینه مربوط به سرمایه شده و ارزش شرکت را افزایش می­دهد.
• حق تقدم می­تواند انگیزه­ای باشد تا شرکت عملکرد کلی خود را بهبود بخشد و بتواند سهام جدید را با قیمت بالاتری منتشر کند.
• ارائه حق‌تقدم به سرمایه­ گذاران شرکت، قیمت خرید سهام جدید را برای آن­ها کاهش می­دهد. در نتیجه میزان استقبال سرمایه ­گذاران­ فعلی از سهام جدید و سرمایه جذب شده بیشتر خواهد بود.
• در نظر گرفتن حق‌تقدم برای یک شرکت، موجب افزایش ظرفیت استقراض آن شرکت خواهد شد.

معایب حق تقدم سهام برای شرکت­ها

برخی از شرکت­ها حق تقدم را لغو می­کنند، زیرا زمانی که سعی دارند از طریق انتشار سهام پول نقد جمع­ آوری کنند، این حق به آن­ها ضربه می­زند. زمانی که شرکت سهام جدید را با قیمت کمتری نسبت به سهام فعلی منتشر می­کند، خرید آن برای سرمایه­ گذاران جزء (با استفاده از حق‌تقدم) به صرفه و منطقی نیست. همچنین سرمایه گذاران اصلی از این موقعیت سوء استفاده می­کنند و سهام جدید را با قیمت کمتر خریداری می­کنند تا قدرت بیشتری در شرکت به دست آورند. این یکی از معایب بزرگ حق‌تقدم سهام برای شرکت­ها است.

آشنایی با انواع حق تقدم سهام

وقتی که قرارداد سهام خود را مطالعه می­کنید، ممکن است سه نوع متفاوت این حق به چشمتان بخورد. اول حق تقدم خرید سهام عادی که متداول­ترین نوع حق‌تقدم بوده و صرفاً برای خرید برگه­ های سهام جدید شرکت مورد استفاده قرار می­گیرد. دوم حق‌تقدم خرید اوراق بهادار قابل تبدیل به سهام است و همان­طور که از نام آن پیداست، مربوط به خرید اوراق قرضه یا انواع اوراق بهادار است که می­تواند به سهام عادی تبدیل شود. آخرین نوع حق تقدم خرید انواع دیگر اوراق بهادار است که مربوط به خرید سهام ممتاز و سهام سایر شرکت­ها  و در کل خرید انواع اوراق قرضه است.

مفهوم حق تقدم استفاده نشده

فرض کنیم شرکتی پس از تصمیم به افزایش سرمایه، حق‌تقدم را منتشر می­کند. در صورت عدم استفاده از از این حق و تکمیل فرم مربوطه و فروش حق‌تقدم در مدت زمان تعیین شده (معمولاً 60 روز)، حق فرد به عنوان حق تقدم استفاده نشده از طریق آگهی و حراجی به فروش می­رسد. در این حالت کارمزد فروش از وجه کل کم شده و باقیمانده مبلغ به حساب سهام­داران واریز خواهد شد.

آیا می­توان حق تقدم را به سهم عادی تبدیل کرد؟

بله، امکان تبدیل حق تقدم به سهم عادی وجود دارد. برای تبدیل حق تقدم به سهم عادی، به ازای هر گواهی باید مبلغی معادل ارزش اسمی سهم پرداخت شود. این مبلغ درحال حاضر هزار ریال (1000 ریال) معادل صد تومان (100 تومان) است که باید به ازای هر یک برگ گواهی پرداخت شود تا در نهایت یک سهم به فرد تعلق گیرد.

این مبلغ باید طی مدت زمان تعیین شده برای پذیره ­نویسی پرداخت شود و در صورت پرداخت، سازمان بورس کشور، طی سه الی شش ماه افزایش سرمایه را ثبت و حق‌تقدم سهام­داران را به سهام عادی آن­ها تبدیل می­کند. البته سرمایه­ گذاران می­توانند در این پروسه شرکت نکنند و حق تقدم خود را به فروش برسانند.

امکان فروش حق تقدم برای سهام­داران

بله، سرمایه گذاری که تمایلی به تبدیل به حق‌تقدم به سهام عادی ندارد، این امکان را دارد تا حق‌تقدم خود را از طریق کارگزاری خود یا هر سیستم معاملاتی آنلاین دیگر به طور مستقیم به فروش برساند، اما باید این کار را طی بازه زمانی مشخص که مهلت فروش حق تقدم است، انجام دهد و این بازه معمولاً 60 روزه است. بعد از اینکه فرایند افزایش سرمایه توسط مجمع تصویب شد، نماد بورسی سهام شرکت به شکلی که بالا ذکر شد (نماد بورسی + ح) در پرتفوی کارگزاری سهام­دار قابل مشاهده است که می­توان آن را فروخت یا تبدیل به سهم عادی کرد.

هر سرمایه ­گذار جدیدی که این حق تقدم ­ها را خریداری کند، وارد مجمع سرمایه­ گذاران می­شود و پس از پرداخت مبلغ اسمی گواهی­ها، سهام خود از شرکت را دریافت می­کند. همچنین در صورت تمایل می­تواند این حق را خرید و فروش کند و از نوسانات آن­ها درآمد کسب کند.

میزان سودآوری حق تقدم برای سهام­داران چقدر است؟

جالب است بدانید که دامنه نوسان حق تقدم نسبت به سهم عادی، دو برابر بیشتر است و این یعنی ریسک بالاتری هم دارد. وقتی از بازار بورس و سرمایه حرف می­زنیم، می­دانیم که نوسان دو برابری همان­طور که سود بیشتری به همراه دارد، در صورت سقوط ضرر سنگین­تری هم به دنبال خواهد داشت. یعنی در صورت داشتن اطلاعات کافی در مورد زمان درست ورود و خروج، از این دامنه نوسان 20 درصدی احتمالاً سود زیادی نصیبتان خواهد شد. اما اگر تازه کار باشید و تحلیل­های درست و تجربه کافی نداشته باشید و ندانید چه زمانی باید حق تقدم را بخرید یا بفروشید، ممکن است کل سرمایه خود را در بازار از دست بدهید.

پیشنهاد آکادمی g2o به شما این است که برای تحلیل های درست در بازار سرمایه مقاله تحلیل تکنیکال چیست؟ را مطالعه کنید.

تفاوت حق تقدم سهام با حق اولین امتناع

حق تقدم سهام و حق اولین امتناع بسیار مشابه هستند و کارکرد آنها عملاً یکی است. حق‌تقدم به سهام­دار این امکان را می­دهد تا در آینده سهام صادر شده توسط شرکت را خریداری کند و بتواند میزان دارایی خالص خود از سهام شرکت را حفظ کند.

حق اولین امتناع (یا ROFR) حقی است که به سهام­دار داده می شود تا سهام فروشی یک سهام­دار دیگر را با ارجحیت بالاتری خریداری کند. به عبارت دیگر، اگر سهام­داری قصد فروش سهام خود به شخص ثالث را داشته باشد، قبل از فروش سهام به سرمایه­ گذار جدید، باید ابتدا خرید سهام فروشی خود را به سایر سهام‌‍داران مشمول ROFR پیشنهاد دهد. هر دو این حقوق با این هدف طراحی شده­ اند تا سهام­داران فعلی بتوانند از قدرت و درصد مالکیت خود در شرکت محافظت کنند.

کلام آخر

حق تقدم سهام در درجه اول مربوط به سهام­دارانی است که سهم قابل توجهی در شرکت دارند و می­خواهند سهم خود را در آینده حفظ کنند. عموماً سرمایه­ گذاران اولیه شرکت یا سایر ذینفعان اصلی مشمول این حق هستند که به طور قراردادی حق خرید سهام جدید شرکت در آینده را داشته باشند و سهام­داران خرد از چنین حقی بهره­مند نخواهند بود. در این مقاله سعی کردیم به طور جامع و کامل به بررسی حق تقدم سهام، نحوه کارکرد آن و علت اهمیت این حق بپردازیم و امیدواریم که برایتان مفید واقع شده باشد.

اگر اطلاعات بیشتری در این زمینه دارید یا قبلا خرید و فروش حق تقدم سهام را تجربه کرده ­اید، خواهشمندیم نظرات و دانسته های خود را با ما و همراهانمان به اشتراک بگذارید.

منبع: myaccountingcourse