در این مقاله پاسخی جامع به سوالات زیر را خواهید یافت:

• مشتق‌ها چه هستند و چرا اهمیت دارند؟
• تفاوت هجینگ با سفته بازی چیست؟
• پروتکل مشتقات سینتتیکس (Synthetix) چیست؟
• پروتکل مشتقات یوما (UMA) چیست؟
• پروتکل مشتقات هجیک (Hegic) چیست؟
• پروتکل مشتقات اوپین (Opyn) چیست؟
• پروژه مشتقات غیرمتمرکز پرپ (Perp) چیست؟
• صرافی غیرمتمرکز (dYdX)
• پروتکل بارن­بریج (BarnBridge) چیست؟
• نتیجه گیری

مشتقات چه هستند؟

مشتقات یکی از مولفه‌های اصلی هر سیستم مالی کامل و دقیق است. همان‌طور که از نام آن پیدا است مشتقات، ارزش خود را از چیز دیگری به دست می‌آورند. این “چیز دیگر” معمولاً ارزش دارایی مالی پایه دیگری مانند سهام­، اوراق قرضه­، کالا­، نرخ بهره، ارز یا ارز کریپتو است. برخی از متداول‌ترین مشتقات عبارتند از قرارداد فوروارد (Forward)، قرارداد فیوچرز یا آتی (Future)، قرارداد آپشن یا اختیار معامله (Option)، و قرارداد سوآپ یا معاوضه (Swap).

تفاوت هجینگ یا سفته بازی چیست؟

دو کاربرد اصلی بازار مشتقات عبارتند از: هجینگ یا پوشش‌ریسک (hedging) و سفته‌بازی (speculation). هجینگ یا پوشش ریسک امکان مدیریت و اجتناب از ریسک‌های مالی را فراهم می‌کند. مثال زیر به درک بهتر این مفهوم کمک می‌کند.

كشاورزی را تصور كنید كه عمدتاً به كشت گندم مشغول است. قیمت گندم بسته به میزان عرضه و تقاضا ممکن است در طول سال نوسان داشته باشد. کشاورزی که گندم می‌کارد، به آن وابسته است و باید در تمام فصلِ داشت از آن محافظت کند و در صورت کاهش قیمت گندم در زمان برداشت، با خطر بزرگی روبرو می‌شود.

برای مقابله با این خطر، کشاورز برای آن میزان گندمی که بر اساس پیش‌بینی خود در زمان برداشت وجود خواهد داشت، قراردادهای آتی فروش (short) گندم منعقد می­کند. با فرا رسیدنِ زمان برداشت، کشاورز پوزیشن خود را بسته و بر اساس قیمت گندم در بازار یا به سود دست می­یابد یا متحمل زیان می‌شود.

اگر قیمت گندم کمتر از پیش­بینی او باشد، موقعیت فروش (Short) سود ایجاد می‌کند و ضرر فروش گندم را جبران می‌کند. اگر قیمت گندم بالاتر از پیش‌بینی او باشد، موقعیت فروش (short) ضرر ایجاد خواهد کرد اما سود حاصل از فروش گندم این ضرر را جبران می‌کند. آن‌چه حائز اهمیت است درک این موضوع می­باشد که فارغ از تغییراتی که در قیمت گندم رخ می‌دهد، کشاورز درآمد قابل پیش­بینی خواهد داشت.

مشابه دنیای کشاورزی، کشت‌گران سود (Yeild farmers) در بازار مالی غیرمتمرکز نیز می‌توانند از هجینگ یا پوشش ریسک برای جبران خسارت احتمالی ناشی از کاهش ارزش یکی از توکن­های مورد استفاده در ییلد فارمینگ یا کشت سود نسبت به توکن دیگر، استفاده کنند. این اتفاق به عنوان مثال، می­تواند در حین فراهم کردن نقدینگی برای یک بازارساز خودکار مانند یونی‌سواپ(Uniswap) روی دهد که به عنوان ضرر ناپایدار دیفای ( impermanent loss) شناخته می‌شود.

علاوه بر نمونه‌های کشاورزی ما، مشتقات به سایر شرکت­های مرتبط با کریپتو اجازه می‌دهد تا ریسک‌های موجود در ارزهای کریپتو مختلف را پوشش داده و تجارت‌های قابل پیش­بینی­ تری داشته باشند.

کاربرد رایج دیگرِ مشتقات، در سفته‌بازی و برای سفته‌بازان است.

در بسیاری از ابزارهای مالی از جمله مشتقات، سفته‌بازی می‌تواند نمایانگر مقدار قابل توجهی از حجم معاملات باشد. این بدان دلیل است که مشتقات دسترسی آسانی به برخی از دارایی­ها فراهم می‌آورند که دسترسی به آنها در غیر این صورت ممکن است دشوار باشد، به عنوان مثال معاملات فیوچرز یا آتی نفت به جای بشکه‌های واقعی نفت.

همچنین مشتقات می‌توانند دسترسی آسان به اهرم را فراهم کنند . یک تریدر می‌تواند فقط با پرداخت هزینه آپشن یا اختیار معامله (Option premium) در قرارداد، اختیار خرید (Call option) یا اختیار فروش (Put option) را خریداری کند و خود را در معرض حجم قابل توجهی از دارایی پایه قرار دهد.

سفته‌بازان از بازیگران مهم بازار هستند زیرا نقدینگی را در بازار تأمین می‌کنند و شرایط ورود و خروج را برای افرادی که به منظور پوشش ریسک خود نیاز به خرید یک مشتق خاص دارند، به راحتی فراهم می­کنند.

مشتقات داستان طولانی و جالبی دارند. از توکن­های سفالی سومری­ها برای معامله کالاهای اساسی، تا استفاده از “نامه‌های حقوقی” برای خرید و فروش کالاهای کشاورزی در قرون وسطی در اروپا و تاسیس شورای تجارت شیکاگو (CBOT) در سال 1848 ، یکی از قدیمی‌ترین مبادلات و قراردادهای آتی یا فیوچرز  و قرارداد آپشن یا اختیار معامله در جهان،همگی برای مبادلات استفاده می‌شدند.

در دوران مدرن­تر، مشتقات یکی از مهم‌ترین نیروهایی بوده‌اند که از دهۀ 1970 صنعت مالی را رو به جلو سوق د­اده‌اند.

اندازه کل بازار تمام مشتقات تا یک کوادریلیون دلار تخمین زده می‌شود. هر بازار دیگری از جمله بازار سهام یا اوراق قرضه و البته بازار کوچک ارزهای کریپتو که به تازگی به یک تریلیون دلار رسیده است در برابر عظمت این بازار رنگ می‌بازد.

هر بازار در حال رشد به طور طبیعی بازار مشتقات خاص خود را به‌وجود می‌آورد که در نهایت می‌توانند به مراتب از بازار اصلی خود بزرگ‌تر شوند.

به همین دلیل است که بسیاری از افراد حاضر در فضای بازار مالی غیرمتمرکز به پتانسیل مشتقات غیرمتمرکز در آینده امیدوارند و معتقد هستند این مشتقات برخلاف بازار مالی سنتی، می­توانند توسط هر کسی و بدون نیاز به مجوز و به صورت کاملا باز ایجاد شوند. این توانایی به نوبه خود موجب افزایش نرخ نوآوری می‌شود که مدت‌ها است در بازار مالی سنتی راکد بوده است.

حال که کمی بیشتر دربارۀ مشتقات می‌دانیم، اجازه دهید به برخی از مهم‌ترین پروتکل­های مشتقات در بازار امور مالی غیرمتمرکز دیفای (DeFi) بپردازیم.

پروتکل مشتقات سینتتیکس (Synthetix) چیست؟

هنگام صحبت درباره مشتقات بازار امور مالی غیرمتمرکز دیفای، پروتکل سینتتیکس معمولاً اولین پروتكلی است كه به ذهن ما خطور می‌كند.

پروتکل سینتتیکس امکان صدور دارایی­های مصنوعی را فراهم می‌کند که مسیر قیمت دارایی­های اصلی خود را دنبال می‌کنند. در حال حاضر این پروتکل از ارزهای فیات مصنوعی، ارزهای کریپتو و کالاهای قابل معامله در پلتفرم­های تجاری مانند کونتا (Kwenta)، دی­هج (DHedge) یا پاراسواپ (Paraswap) پشتیبانی می‌کند.

مدل سینتتیکس بر اساس استخر بدهی­ ساخته شده است. برای صدور یک دارایی مصنوعی، کاربر باید وثیقه­ای بر اساس توکن سینتتیکس (SNX) ارائه دهد.

این پروتکل وثیقه بالایی نیاز دارد – در حال حاضر 500 درصد است. یعنی برای هر 500 دلار توکن سینتتیکس (SNX) قفل شده در سیستم، فقط 100 دلار دارایی مصنوعی قابل صدور است. این امر عمدتاً برای مقابله با تاثیر هرگونه تغییر شدید قیمت در دارایی­های مصنوعی است و به احتمال زیاد نسبت وثیقه در آینده کاهش می‌یابد.

پروتکل سینتتیکس همچنین یکی از اولین پروژه‌های دیفای برای انتقال به شبکه لایه 2 به منظور کاهش هزینه‌های گس و مقیاس­پذیرتر شدن پروتکل می­باشد..

در حال حاضر سرمایه درگیر در پروتکل سینتتیکس حدود 8/1میلیارد دلار است ( بیشترین رقم در میان تمام پروتکل­های مشتقات بازار دیفای با اختلاف زیاد).

پروتکل مشتقات یوما (UMA) چیست؟

یوما پروتکل دیگری است که ایجاد دارایی­های مصنوعی را امکان‌پذیر می‌کند.

تفاوت اصلی این است که یوما، به جای اعمال وثیقه فوق‌العاده بالا برای این پروتکل، برای یافتن پوزیشن‌های وثیقه نامناسب و نقد کردن دارایی به جریان­های نقدی که انگیزه مالی دارند متکی است.

مدل یوما امکان ایجاد مشتقات “بدون قیمت” را فراهم می‌کند. زیرا این مدل به اوراکل­های قیمتی وابسته  نیست،حداقل در سناریوی خوش­بینانه اینگونه است. این به نوبه خود امکان افزودن یک دنباله بسیار طولانی از دارایی‌های مصنوعی را فراهم می‌کند که در غیر این صورت قیمت قابل‌اعتمادی نداشتند و ایجاد آنها در پروتکل سینتتیکس امکان پذیر نبود.

در حال حاضر ارزش کل قفل‌شده (TVL) در قراردادهای هوشمند یوما بیش از 63 میلیون دلار است.

پروتکل مشتقات هجیک (Hegic) چیست؟

هجیک پروژه نسبتاً جدیدی در دیفای است که معامله آپشن‌ها را به روش غیر متصدیانه و بدون مجوز امکان­پذیر می‌کند.

کاربران می‌توانند اختیار خرید یا اختیار فروش را در اتر (ETH) و توکن رپیدبیت‌کوین (WBTC) خریداری کنند. همچنین می‌توانند به ارائه‌دهندگان نقدینگی تبدیل شوند و اختیار خرید یا اختیار فروش اتر را به فروش برسانند.

ارزش کل قفل‌شده پروتکل هجیک سه ماه پس از راه­اندازی تقریبا 100 میلیون دلار و حجم تجمعی کل معاملات آپشن معادل 168 میلیون دلار بود و بیش از 5/3 میلیون دلار هزینه ایجاد کرد.

جالب است که هجیک توسط یک توسعه‌دهندۀ ناشناس ساخته شده است که نشان‌دهندۀ قدرت بازار دیفای است که در آن، برخلاف بازار مالی سنتی، حتی یک شخص یا یک گروه کوچک هم می‌توانند یک محصول مالی مفید طراحی کنند.

پروتکل مشتقات اوپین (Opyn) چیست؟

یکی دیگر از پروژه‌های دیفای که امکان معاملات آپشن را فراهم می‌کند، پروتکل اوپین است.

اوپین که در اوایل سال 2020 راه اندازی شد، با محافظت از فراز و فرودهای اتر آغاز به کار کرد که به کاربران این امکان را می‌داد تا از ریسک­های ناشی از تغییر، افت، سقوط و نوسانات قیمت اتر اجتناب کنند.

آنها اخیراً نسخه دوم پروتکل را راه­ اندازی کرده­اند که ارائه‌دهندۀ معاملات آپشنِ اروپایی تسویه نقدی است و با فرا رسیدن زمان انقضا به طور خودکار عمل می­کند.

دو سبک اصلی در معاملات آپشن وجود دارد: اروپایی و آمریکایی.

آپشن‌های اروپایی تنها در زمان انقضا قابل استفاده هستند در حالی که آپشن‌های آمریکایی زودتر و در هر زمانی تا تاریخ انقضا قابل استفاده هستند.

بر خلاف اوپین، هجیک از آپشن آمریکایی استفاده می‌کند.

پروتکل اوپین بر روی آپشن‌های در پول (in-the-money) به‌طور خودکار عمل می­کند بنابراین دارندگان آپشن نیازی به اقدام در تاریخ انقضا یا قبل از آن ندارند.

حجم معاملات این پروتکل از زمان اولین انتشار خود بیش از 100 میلیون دلار است.

پروژه مشتقات غیرمتمرکز پرپ (Perp) چیست؟

پروژه Perpetual یکی دیگر از تازه‌واردان فضای مشتقات غیرمتمرکز است..

همان‌طور که از نام آن پیدا است، پرپ امکان معامله قراردادهای دائمی را ایجاد می‌کند. قرارداد دائمی یک محصول تجاری محبوب در فضای ارزهای کریپتو است که توسط پلتفرم­های متمرکز مشهوری چون بیت­مکس (Bitmex)، بایننس (Binance) و بای­بیت (Bybit) استفاده می‌شود. این یک قرارداد مالی مشتق بدون تاریخ انقضا یا تسویه است، از این رو می‌تواند برای مدت زمان نامعلومی نگهداری و معامله شود.

در حال‌حاضر پروتکل پرپ امکان خرید و فروش توکن اتر، بیت‌کوین، یرن‌فایننس (YFI)، دات (DOT) و سینتتیکس (SNX) را فراهم می‌کند. معاملات با USDC، یک استیبل­کوین پرطرفدار در فضای دیفای، تأمین مالی و تسویه می‌شوند.

کلیه معاملات پروتکل پرپ در پلتفرم (ChainxDai)، که یک روش مقیاس پذیری لایه 2 است، پردازش می‌شوند. از این روی، هزینه‌های گس پایین در این پروتکل حتی بیش از پیش کاهش می‎یابند.

این یعنی در حال حاضر معاملات با پروتکل پرپ، هیچ هزینه گسی ندارد. پرداخت هزینه گس فقط در هنگام واریز USDC به پلتفرم الزامی است.

تنها کمی بیش از یک ماه از عمر این پروتکل می­گذرد اما در این مدت حجم معاملات آن به بیش از 500 میلیون دلار و هزینه­ تبادلات به بیش  از 500 هزار دلار رسیده است.

صرافی غیرمتمرکز (dYdX)

dYdX یک صرافی غیرمتمرکز مشتقات است که معاملات اسپات، مارجین و اخیراً  پرپ (perpetuals) را ارائه می‌دهد.

ساختار صرافی dYdX ترکیبی است از روش‌های آن‌چین یا درون‌زنجیره‌ای (on-chain) غیرمتصدیانه با یک موتور تطبیق سفارشات برون‌زنجیره­ای (off-chain) با دفتر سفارش اکسچینج‌ها (استفاده از اردربوک order book) .

علاوه بر این، تیم dYdX به کمک پروتکل ZK Rollups شرکت StarkWare محصول جدیدی را برای قراردادهای پرپ در لایه 2 ایجاد کرده است.

حجم تجمعی کل تبادلات در تمام محصولاتِ dYdX در سال 2020 به 5/2 میلیارد دلار رسید که در مقایسه با سال قبل 40 برابر افزایش داشته است.

پروتکل بارن­بریج (BarnBridge) چیست؟

بارن­بریج یک پروتکل توکن­سازی ریسک‌ها است که ریسکِ بازده و نوسانات قیمت را کاهش می­دهد.

این هدف می‌تواند با دستیابی به سبد یا استخر بدهی­ِ سایر پروتکل­های بازار دیفای و تبدیل استخرهای منفرد به دارایی­های متعدد با ویژگی‌های ریسک/بازده متفاوت محقق شود.

در حال حاضر بارن­بریج ارائه‌دهندۀ دو محصول است:

اوراق قرضه اسمارت‌ییلد (Smart yield): کاهش ریسک نوسان نرخ بهره با استفاده از مشتقات مبتنی بر بدهی.

 اوراق قرضه اسمارت آلفا (Smart Alpha): کاهش خطر قرار گرفتن در معرض قیمت بازار با استفاده از مشتقات نوسانات بخشی از پول.

در حال حاضر ارزش کل دارایی های قفل شده این پروتکل بیش از 350 میلیون دلار است..

بارن­بریج همچنین در حال اجرای یک برنامه استخراج نقدینگی است که توکن خود به نام اختصاری باند (BOND) را میان تمام کاربرانی که در پلتفرم آنها با استفاده از استیبل­کوین­ها، توکن­های Uniswap BOND-USDC LP یا توکن­های BOND سرمایه‌گذاری می­کنند توزیع می‌کند.

نتیجه گیری

همان‌طور که قبلاً اشاره کردیم، بازار مشتقات در بازار مالی سنتی بازار بسیار بزرگی است و تماشای رشد آن در بازار امور مالی غیرمتمرکز جالب خواهد بود.

همچنین مشاهده استفادۀ هرچه بیشتر پروژه‌ها از پروتکل‌های مشتقات و امکان ایجاد محصولات مالی جدید و مهیج به روشی بدون نیاز به مجوز و غیرمتمرکز، بسیار شگفت­ آور است.

یک نکته مهم دیگر – تعامل با پروتکل‌های جدید دیفای می­تواند با ریسک زیادی همراه باشد. بنابراین پیش از استفاده از هر یک از پروتکل­های ذکر شده در این مقاله، همیشه دقت کنید زیرا بیشتر این پروژه‌ها هنوز در نسخه‌های بتا یا حتی آلفای خود هستند.

نظر شما دربارۀ مشتقات بازار امور مالی غیرمتمرکز دیفای چیست؟ در آینده چه میزان رشد خواهند کرد؟ آیا دوست دارید در مورد یکی از پروژه‌هایی که در این مقاله ذکر کردیم اطلاعات بیشتری کسب کنید؟