ابزار مشتقه چیست؟
ابزار مشتقه یک ابزار زیرمجموعه اوراق بهادار است که برای کاهش ریسک طراحی شدهاست. این ابزار اوراقی معاملاتی هستند که میتوان با آنها با هزینه کمی سرمایهگذاری خود را بیمه کرده و سود قطعی و گاها ضرر صفر از آن داشته باشید. البته هر نوع از ابزار مشتقه ریسک را کم نمیکند اما میتواند میزان سود را چند برابر کند. در این مقاله با ما همراه باشید تا بهطور کامل با این ابزار آشنا شوید.
فهرست عناوین مقاله:
- ابزار مشتقه چیست؟
- انواع ابزار مشتقه
- قراردادهای مشتقه
- اعضا بازار مشتقه
- مزایای ابزار مشتقه
- معایب ابزار مشتقه
- سخن پایانی
نسبت سود و ریسک در بازار
در بازار سوددهی، ریسک بالا در صورت موفقیت با سود بالا همراهی دارد و افرادی که دنبال سود بیشتر هستند طبیعتا باید ریسکپذیری بیشتری داشته باشند این اصل بازار در همه زمینهها چه بازار محصولات و چه بازار مالی صدق میکند و همانطور که با ریسک زیاد راه سود زیاد فراهمتر است احتمال ضرر هم بالاتر میرود.
قیمتگذاری ابزار مشتقه در بازار
در هر بازار 2 عامل روی قیمتگذاری موثر است: ارزش اولیه ماده معامله و میزان عرضه آن و تقاضای آن محصول. مثلا برای ورود بازاری با عرضه اولیه وارد بازار سهام میشود ارزش اولیه سهام را بر اساس ارزش اسم شرکت و دارایی و سودآوری آن تعیین میکنند و پس از ورود شرکت به بورس عرضه و تقاضا قیمت سهم آن را تعیین میکند. اینکه متصور شویم پس از ورود شرکت به بورس تنها عرضه و تقاضا اهمیت دارد صحیح نیست زیرا ارزش ذاتی آن هم بهایی دارد که معاملهگران حاضرند آن را بپردازند.
چرا به موضوعات فوق پرداختیم؟ برای اینکه به شما بگویم در بازار اوراقی هم وجود دارند که ارزش آنها مثل مثال قبل بر پایه متغییرهایشان نیست، بر پایه قیمت چیزی است که این برگهها به نامش صادر شدهاست برای همین هم به آنها ابزار مشتقه گفته میشود (مشتق شده از شئ مورد نظر).
این ابزار توسط متخصصین به هدف کاهش ریسک معاملات ساخته شده است.
پیشنهاد میکنیم مقاله نکات طلایی مدیریت ریسک و سرمایه گذاری را مطالعه کنید.
انواع ابزار مشتقه:
- . قراردادهای اختیار معامله
- قرارداد آتی که دارای مقررات و سازماندهی است.
- قرارداد انتقال (آتی بی مقررات که سازمانی در آن دخالت ندارد )
- قرارداد معاوضه (سوآپ)
قراردادهای مشتقه:
بورس دارای محل معین فیزیکی است قیمت را در بازار بورس عرضه و تقاضا تعیین میکنند. در بورس برخلاف بازار خارج بورس (فرابورس) قراردادها حتما استاندارد میشوند و قوانین منظمی دارند، در ضمن این قیمتها برای تمام افرادی که وارد بازار شوند یکسان است. قراردادهای بورسی در انواع ابزار مشقته شامل اختیار معامله و آتی میشود. بازارهای غیربورسی مکان فیزیکی ندارند و بهصورت آنلاین و تلفنی فعالیت میکنند. در این مورد، مکالمات تلفنی ضبط شده به عنوان اسناد استفاده میشوند.
انواع قرارداد معمول ابزار مشتقه:
- معاملاتی که در آینده انجام میشوند: شامل دو دسته هستند، قراردادهای آتی وقراردادهای آینده.
- قرارداد اختیار معامله: توافق بین خریدار و فروشنده است طوری که یکی از آنها به ازای مبلغ مشخصی به طرف مقابل اختیار فروش کالای خاصی را به مقدار مشخص، با قیمتی که در آینده مشخص میشود میدهد.
چند دسته دیگر از ابزارهای مشتقه عبارتند از:
برگرفتگان ارزی، برگرفتگان سرمایه ،برگرفتگان اعتباری، برگرفتگان کالایی، برگرفتگان نرخ بهره
برگرفتگان چیست؟ برگرفتگان یک نوع قرارداد مالی است که ارزش آن از دارایی، نرخ بهره، نرخ ارز یا شاخصها مشتق میشود.
قراردادهای آتی ابزار مشتقه
تنها تضمین اجرای این نوع قرارداد مشتقه اوراق و اعتماد طرفین است، برای همین هم آتی نامگذاری شدهاست. هیچ سازمانی بر قرارداد و شرایطش نظارت ندارد. طی این قرارداد فروشنده توافق میکند مقدار مشخصی کالا را با قیمت از پیش تعیین شده در زمان و مکان خاصی به خریدار واگذار کند.
مثالی درباره محصولات میتواند این نوع قرارداد را بیشتر توضیح دهد: کشاورزی را تصور کنید که از بذرهای بهتر و گرانتر استفاده میکند و از آنها مراقبت بهتری به عمل میآورد و به طبع انتظار دارد آن را با قیمت بیشتر بفروشد اما هنگام به بار آمدن محصول عرضه و تقاضا زیاد میشود. محصول او شاید کیفیت بیشتری داشته باشد ولی قربانی قیمت بازار میشود و مشتریان از همکارهایش که محصولات ارزانتری ارائه دادند خرید میکنند. در این میان کارخانهای که از این محصول بعنوان ماده اولیه استفاده میکند و به دنبال محصول خوب است با این کشاورز آشنا میشود اما عرضه کشاورز کمتر از میزان موردنیاز کارخانه است پس اگر بین این دو قرارداد آتی بسته شود کشاورز میتواند زمین خود را گسترش دهد بدون اینکه نگران نفروختن محصولاتش باشد و کارخانه هم مواد اولیه آینده را فراهم نمودهاست. قیمت محصول از پیش تعیین شده است پس چگونه ریسک کاهشیافته است؟ اگر قیمت محصول طی این مدت افزایش پیدا کند کارخانه ضرر اندکی میبیند و اگر کاهش پیدا کند حداقل کشاورز مطمئن است تمامی محصولاتش فروش میرود.
قرارداد انتقال اوراق مشتقه:
قرارداد انتقال شبیه قراردادهای آتی است: دو طرف یک معامله بر سر زمان تحویل مشخص یک محصول با قیمت ثابت توافق میکنند. اما تفاوت این قرارداد با قرارداد آتی این است که قرارداد آتی در محیط بورس انجام میشود، اما قرارداد انتقال بهصورت فرا بورس انجام میشود. همین اختلاف باعث میشود تفاوتهای دیگری هم بهوجود بیاید مثل:
- قراردادهای آتی استاندارد هستند و قراردادهای انتقال غیراستاندارد هستند.
- دو طرف معاملهکننده در قرارداد آتی نیازی به شناخت همدیگر ندارند، زیرا معامله غیرمستقیم و از طریق کارمند بورس انجام میشود اما در قرارداد انتقال معامله مستقیم انجام میشود پس دو طرف معامله باید همدیگر را بشناسند.
- نرخ و قیمت دارایی در قرارداد آتی کاملاً مشخص است، اما این وضوح در قراردادهای انتقال وجود ندارد.
- نوع دارایی و کیفیت آن در هر دو قرارداد کاملاً مشخص است. ریسک قرارداد انتقال از قرارداد آتی بیشتر است، چرا که طرفین خودشان به تنهایی باید از تضمین مالی طرف مقابل مطمئن شوند و سازمان بورس در میان نیست که آن را تایید کند، این موضوع در اوراق آتی توسط سازمان بورس تأیید میشود و امنیت آن به همین خاطر بیشتر است.
قرارداد اختیار معامله اوراق مشتقه
قرارداد اختیار معامله پیچیدهترین نوع ابزار مشتقه است. در این ابزار جالب که خریدار و فروشنده توافق میکنند تا در آینده معاملهای را انجام دهند. در این قرارداد، فرد خریدار باید مبلغ معینی را پرداخت کند تا در زمان از پیش تعیین شده و قیمتی که در قرارداد وضع شده است، حق خرید یا فروش یک محصول خاص را دریافت کند. فرد فروشنده هم در ازای دریافت این مبلغ، حق خرید و فروش دارایی را به شخص خریدار واگذار میکند.
در این نوع قرارداد مشتقه، خریدار میتواند از حق خود بگذرد و معامله را انجام ندهد اما در این صورت مبلغ که پرداخت کرده است از دست خواهد داد. این در صورتی است که فروشنده هر وقت که خریدار اراده کند، باید مفاد قرارداد را اجرا کند. این نوع از قراردادها پیچیدگی و ریسک بالایی دارند و معمولاً افرادی که توانایی انجام ریسک بالا دارند، به سراغ این نوع قرارداد میروند. اگر شخصی بدون آگاهی کافی چنین قراردادی ببندد، ممکن است خطرات بسیاری برایش بوجود بیاید.
قرارداد معاوضه اوراق مشتقه:
قرارداد معاوضه نوعی قرارداد خارج از بورس از زیرمجموعه اوراق مشتقه است که در بازارهای آزاد بین طرفین یک معامله بسته میشود و ماهیت آن هم مثل قرارداد انتقال شباهت زیادی به قراردادهای آتی دارد. امروزه قراردادهای معاوضه در بین معاملات خارج از بورس طرفداران زیادی دارند. قرارداد معاوضه هم مثل قراردادهای آتی در نظر بگیرید با این فرق که در آن به جای فروشنده و خریدار از اصطلاحات نرخ «ثابت» و نرخ «شناور» استفاده میشود.
در ابتدای زمان معامله این قرارداد مبلغی بین طرفین رد و بدل نمیشود و مقدار سوآپ ابتدای معامله «صفر» است (در قراداد معاوضه ارزی اینگونه نیست و طرفین مبلغ فرضی ارز را رد و بدل میکنند). در این نوع قرارداد زمانهای پرداختی متنوعی است و یکی نیست زیرا در این قرارداد مجموعهای از جریانهای نقدی داریم نه تنها یک جریان. در قرارداد معاوضه برای تسویه دو تاریخ زمانی تعیین میکنند که باید در آن پرداخت صورت گیرد. این قراردادها تاریخ اتمام مشخص دارند که در آن پرداختها به پایان میرسد.
قرداد سوآپ (مانند دیگر قردادهای خارج از بورس ابزار مشتقه) با ریسک بالایی همراه است. هر زمان که یکی از طرفین در انجام بندهای قرارداد کوتاهی کند، این ریسک خود را نشان میدهد.
اعضا بازار مشتقه
دو گروه از اعضا در بازار مشتقه وجود دارند:
- افرادی که میخواهند ریسک سرمایهگذاریشان را کم کنندیا ریسک را در حدی کاهش دهند که ضرر جبران نشدنی نداشته باشد. در بعضی موارد حتی میتوان ریسک را به سطح صفر رساند.
- . این دسته افرای هستند که دنبال ریسک بالا هستند تا به سود کلان برسند و با این ابزار سود بالا با ضرر کمتر بگیرند. این افراد را به اسم سفتهبازان هم میشناسند.
مزایای ابزار مشتقه
گاهی نوسانات قیمت در عرضه و تقاضا آسیب جبران ناشدنی به تولیدکننده وارد میکند اما با قرارداد ابزارمشتقه مثل قرارداد آتی میتوان به فروش رفتن تمام محصولات در عرضه و تقاضای بالا اطمینان کرد. ابزار مشتقه بهعلت ریسک میتواند بهترین گزینه برای رفع نیازهای تولیدکنندگان و مصرفکنندگان باشد.
اوراق بهادار مشتقه مزایای بینظیری دارد که بهطور کلی بهترین مزایای آن شامل موارد زیر است:
1. افزایش یافتن معاملات:
استفاده از اوراق مشتقه با کاهش ریسک باعث میشود تا معاملهگران متفاوت بتوانند معاملات بیشتری انجام دهند. گاهی اوقات از طریق پایین بودن قیمت اوراق مشتقه یک دارایی خاص به نسبت قیمت دارایی پایه این اوراق باعث میشوند تقاضا برای آن اوراق بیشتر شود و در نتیجه نرخ معاملات کلی بازار نیز با آن افزایش پیدا کند.
2.کاهش یافتن ریسک معاملات
اصلیترین مزیتی که در وهله نخست اوراق بهادار مشتقه برای آن ساخته شد کاهش ریسک ضرر است. در واقع با بستن قراردادهای مشتقه، هر دو طرف یک معامله (فروشنده و خریدار) با آگاهی و کارشناسی معامله میکنند و هر دوی آنها از شوکهای نوسانات قیمت بازار در امان خواهند بود. طرفین در معاملات مشتقه از فروش محصول و فراهم بودن ماده اطمینان دارند و در این قراردادها به نسبت دیگر اوراق بورس اطمینان خاطر بیشتر و استرس کمتر است، همین هم سبب میشود تمرکز فروشنده تنها روی تأمین دارایی قرارداد در زمان معین باشد.
3.نقدینگی بالا و دریافت راحت آن
هرکسی که داراییهای مالی میخرد، به دنبال راهی است تا نقدینگی سرمایه خود را بالاتر ببرد. وقتی نقدینگی یک بازار بالا است، افراد هر وقت بخواهند توان این را دارند که دارایی خود را به پول نقد تبدیل کنند و آن را از معامله دربیاورند. یک مزیت مهم بازار اوراق مشتقه این است که نقدینگی بالایی دارد. شاید برایتان سوال باشد چرا نقدینگی در این نوع قرارداد بالا است؟ دلیل این است که در این قرارداد نسبت به بازار بورس و دیگر بازارها هزینه مبادلات پایینتر است و معامله در آن با سرعت بیشتری انجام میگیرد. پس اگر شما هم دنبال نقدینگی بالا هستید این اوراق برای شما بسیار مناسب است.
با اینکه برخی افراد ممکن است از این قرارداد زیان ببینند، نمیتوان نسبت آماری آن را در کاهش ریسک زیان را نادیده گرفت. و در کل قرارداد ابزار مشتقه در سیستم اقتصادی عملکردی مثبت از خود به جا گذاشتهاست. تا زمانی که کسی از معامله اوراق مشتقه در مقابل ضرر نفر مقابل، سود ببرد معاملات اوراق مشتقه تأثیر خاصی روی سیستم اقتصادی نخواهد داشت.
معایب ابزار مشتقه
ابزار مشتقه، با وجود تمامی مزایایی که نام بردیم، درصورت رعایت نکردن اصول معامله معایبی دارند که ممکن است داد و ستد این اوراق را به خطر بیاندازد. به طور خلاصه معایب شامل:
1. پیچیدگی بودن معاملات مشتقه:
در طول زمان تنوع و پیچیدگی معاملات مشتقه بیشتر میشود؛ به طوری که استفاده از آن به ابزارهای پیشرفته ریاضی نیاز دارد. این پیچیدگیها باعث میشود تا افراد کمی بتوانند به طور کافی از کارکرد آن مطلع شوند و همین بی اطلاعی اشخاص ضررهایی وارد میکند که شرکتها را برای محاسبه سود و زیان مشتقه خود با مشکل روبرو میکند. همین شرایط امکان ورشکستگی بنگاههای اقتصادی را افزایش میدهد.
2. افزایش میل به انجام بازیهای بورس
ابزار مشتقه با هدف اصلی کاهش ریسک بوجود آمدند اما در حال حاضر درصد قابل توجهی از این معاملات با انگیزه خرید و فروشهای متداوم برای کسب سود بیشتر انجام میشود. حتی اگر بورس بازان دلایل قانع کننده برای این کار داشته باشند، باز هم این موضوع باعث آسیب رسیدن به بازارهای زیادی شده و میشود.
شما میتوانید از مشاورین و کلاسهای آفلاین یا آنلاین دربارهی ابزار بورس بیشتر بیاموزید و فراموش نکنید اصل سود بیشتر/ ریسک بیشتر اصل اساسی بازار است!
سخن پایانی
در این مقاله درباره ابزار مشتقه صحبت شد. این ابزار به کاربران کمک میکنند تا میزان خطرات ریسک و سرمایه گذاری در بازار ارزهای دیجیتال را کاهش دهند. در ادامه درباره انواع قراردادهای مشتقه صحبت شد. اگر از ریسک کردن میترسید و نمیخواهید در معاملات خود ضرر کنید، استفاده از ابزار مشتقه بهترین راهکار میباشد. شما برای استفاده از این ابزار ابتدا باید میزان سود و زیان خود در بازار ارزهای دیجیتال را در نظر بگیرید. ابزار مشتقه نمیتواند ضرر شما را به صفر برساند، ولی امکان چند برابر کردن سود شما را خواهد داشت.
ابزارهای مشتقه طی چند سال گذشته چند مورد استفاده قرار نمیگرفتند، اما هم اکنون میزان استفاده از آنها بسیار افزایش پیدا کرده است. این ابزارها قادر هستند میزان خطر را به شکل موثری کاهش دهند و همین مزیت آنها باعث شده است تعداد زیادی از کاربران بازار مالی به سمت استفاده از آن متمایل شوند. امروزه بازار مشتقات یک بازار کاملا مستقل در جهان تبدیل شده است و حتی اعتبار و ارزش آن گاهی اوقات از سهام نیز بالاتر است. بهتریت بازار مشتقات به تازگی گستردهتر شده و حتی در زمینه کلاهبرداری و بحرانهای مالی در بازار ارزهای دیجیتال فعالیتهایی را انجام داده است.
مهمترین مزیت ابزار مشتقه این است که نقش بسیار مهمی در پوشش دادن و مدیریت ریسک در بازار ارز چهای مالی یا بازار بورس دارند. البته همین ابزار مشتقه ممکن است بر اقتصاد اثرگذاری منفی داشته باشند.
از ابزار مشتقه برای بررسی و حدس میزان ریسک و خطا در تجارت و تبادلات مالی استفاده میشود. ابزار مشتقه برای کاربرانی که تمایل زیادی برای انجام معاملات با ریسک بالا ندارند کاملا مناسب است.
معمولا معاملهگرانی که به دنبال به دست آوردن موقعیت و جایگاه در بازار ارزهای دیجیتال هستند، از ابزار مشتقه استفاده میکنند. در این روش معامله گران با یکدیگر شرط میبندند که در مدت زمان خاصی که قرارداد نامیده میشود، روند بازار در یک جهت خاص حرکت خواهد کرد.
اولین شرط سوددهی بازار مشتقات، ایمنی قراردادها میباشد. تجارت و مبادله بین دو گروه مختلف و تمامی قراردادها باید ایمن باشند. همچنین بازار باید کارآمد و سودده باشد. شرط دیگر این است که بازار باید نوآورانه باشد.
